Dla wszystkich pragnących ciszy, czystego powietrza oraz bliskiego kontaktu z przyrodą, Nadbużańskie Podlasie, a w tym Gmina Mielnik, jest wymarzoną krainą wypraw. Kiedy latem nadmorskie plaże czy wysokie góry gromadzą tłumy turystów, tu prawie wszędzie można odnaleźć to, za czym najbardziej tęsknimy, czyli ciszę i spokój.
Gmina Mielnik jest najbardziej na południe wysuniętą gminą województwa podlaskiego. Od wschodu graniczy z Białorusią, zaś na południu - z województwami: mazowieckim i lubelskim, gdzie naturalną granicę stanowi rzeka Bug.
Gmina składa się z ponad 20 jednostek osadniczych. Tworzą one 13 sołectw rozrzuconych wokół dawnej Puszczy Mielnickiej. Największą osadą, a zarazem siedzibą gminy jest Mielnik, który wydarzeniem z 23 października 1501 roku (Unia Mielnicka) na stałe wpisał się do historii Polski. Powierzchnia gminy wynosi 196,2 km2 z czego 60 % stanowią lasy, 40 % - użytki rolne. Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego rozpatrywany obszar należy do jednostki pierwszego rzędu - Europy Wschodniej.
Gmina leży na Wysoczyźnie Drohickiej, która wchodzi w skład makroregionu - Nizina Północnopodlaska. Dolina Bugu stanowi tu część odrębnego mezoregionu - Podlaskiego Przełomu Bugu - zaliczanego do Niziny Południowopodlaskiej.
Cechą charakterystyczną obszaru, na którym leży gmina, jest stosunkowo płytkie występowanie skał wieku prekambryjskiego. Przykryte są one skałami kolejnych er. W obrębie Platformy Prekambryjskiej wyróżnia się obszary wyniesione i obniżone. Teren, na którym położona jest Gmina Mielnik, stanowi część obniżenia zwanego Podlaskim. Osobliwością tej części podlasia są skały górnokredowe, których pokłady odsłaniają się tu spod pokrywy osadów czwartorzędowych. Utwory kredowe na terenie gminy tworzą dwa rozległe wyniesienia w formie garbów. Jedno występuje w Mielniku i wznosi się do 160 m n.p.m. Złoża kredy są tu eksploatowane od niepamiętnych czasów. Odkrywki na uroczysku "Głogi" oraz obok Góry Zamkowej są obecnie zasypane. Jedyne czynne wyrobisko znajduje się przy ulicy Białej i ciągnie się w kierunku Góry Uszeście.
Drugie wyniesienie znajduje się w okolicy wsi Radziwiłłówka, na północ od Mielnika. Odkrywka została tu jednak zasypana.
Bezpośrednio na powierzchni kredy zalegają przeważnie utwory czwartorzędowe: utwory zlodowacenia środkowopolskiego (piaski, żwiry, gliny, głazy narzutowe, iły zastoiskowe) oraz utwory holoceńskie (aluwia rzeczne i torfy w dolinach rzek). Jedynie na wyniesieniu w Mielniku są one oddzielone płatami osadów trzeciorzędowych.
Uformowane w okresie zlodowacenia środkowopolskiego Niziny - Północnopodlaska i Południowopodlaska przedstawiają krajobraz staroglacjalny. Głównymi jego formami na obszarze gminy są: dolina Bugu oraz wysoczyzna polodowcowa (Wysoczyzna Drohicka). Powierzchnia wysoczyzny ma charakter falisto-pagórkowatej równiny. Urozmaicają ją wzgórza moren czołowych, z których najwyższe znajduje się na północ od Mielnika. Jest to Góra Uszeście wznosząca się na wysokość 204 m n.p.m. Dodatkowo obszar wysoczyzny porozcinany jest dolinami dopływów Bugu - Mętnej i Moszczonej. W kierunku północnowschodnim rzeźba jest mniej urozmaicona, powierzchnia staje się bardziej płaska i wyrównana. Ku dolinie Bugu wysoczyzna opada wysokimi stromymi stokami, które porozcinane są głębokimi wcięciami erozyjnymi. Z krawędzi wysoczyzn łatwo można podziwiać piękno mielnickiej ziemi.
Bug przecina ziemie Podlasia tworząc krętą dolinę o stosunkowo wąskim dnie i nachylonych zboczach. Dolina o generalnym przebiegu SE-NW stanowi odrębny mezoregion - Podlaski Przełom Bugu. Jej szerokość jest zmienna; w okolicach Mielnika zwęża się do 1,3 km zaś w częsci północno-zachodniej wynosi 4,5 - 5 km. Strome zbocza o wysokościach do około 55 m ograniczają dolinę Bugu pod Mielnikiem. Rzeka przecina tu w poprzek wyniesienia wysoczyznowe, a w tym także garb utworzony przez skały kredowe. Ten odcinek doliny Bugu, mający charakter przełomu, tworzy rejon o wyjątkowo urozmaiconej rzeźbie.
Dopływy Bugu - Mętna i Moszczona, są niewielkimi rzekami o małych przepływach. Płyną one dolinami o niewielkim spadku. Sprzyja to zabagnieniu i zatorfieniu ich dna. W Dolinie Bugu, w starorzeczach występują niewielkie jeziorka, które dodatkowo ożywiają ten obszar. Ponadto wysoczyznę w pobliżu Mielnika urozmaicają małe, malowniczo usytuowane oczka, które zasilane są okresowo przez wodę opadową.
Położenie gminy we wschodniej części kraju sprawia, że na warunki klimatyczne duży wpływ mają masy powietrza polarno-kontynentalnego. Sumy rocznych opadów wynoszą 500 - 600 mm. Miesiącem najcieplejszym jest lipiec (śr. VII 18 C), a najzimniejszym - styczeń (śr. I -4 C i poniżej).
Mielnik położony na prawym zboczu Doliny Bugu eksponowanym na południe, ma odrębny mikroklimat. Dzięki głębokiemu wcięciu doliny rzecznej miejscowość osłonięta jest od wpływu wiatrów z kierunku północnego i północnowschodniego, zwłaszcza zimą. Takie położenie Mielnika sprawia, że zima nie straszy wielkimi mrozami, lato zaś stosunkowo wysokimi temperaturami zachęca do spędzania czasu nad Bugiem.
O korzystnych warunkach termicznych w okolicach Mielnika świadczą skupiska roślinności kserotermicznej, które zawierają wiele gatunków rzadkich i podlegających ochronie prawnej. Dlatego też w 1985 roku na terenie Leśnictwa Sutno Nadleśnictwa Nurzec utworzono rezerwat "Góra Uszeście". Obejmuje on dwa morenowe pagórki, tzw. Duże i Małe Uszeście. Jak już wcześniej było wspomniane Rezerwat Góra Uszeście stanowi najwyższe wzniesienie Wysoczyzny Drohickiej: Duże Uszeście osiąga 204 m n.p.m. zaś Małe Uszeście - 174 m n.p.m. Na terenie rezerwatu zalegają skały kredowe. Są one pokryte niezbyt grubą warstwą utworów czwartorzędowych. Rezerwat zasilany jest jedynie wodami opadowymi. Gleby tu występujące szybko się nagrzewają, gdyż przy dość niskich opadach ich wilgotność jest mała. Takie warunki sprzyjają rozwojowi roślinności kserotermicznej. Z rzadkich gatunków roślin występują tu m. in.: aster gawędka, dzwonek boloński, gorycz siny. Zaś ochronie gatunkowej podlegają: wężymord stepowy, sasanka łąkowa, sasanka otwarta, ostrołódka kosmata, goryczka krzyżowa i pluskwica europejska.
Kasia Makowska
